Phần V của Dự thảo báo cáo chính trị của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa X tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI  của Đảng có ghi:

Đổi mới và phát triển giáo dục và đào tạo;khoa học và công nghệ,phát triển kinh tế tri thức;bảo vệ môi trường.Để phát triển kinh tế tri thức cần phát triển giáo dục đào tạo,khoa học,công nghệ;xây dựng đồng bộ cơ sở hạ tầng khoa học,công nghệ mà trước hết là công nghệ thông tin-truyền thông (CNTT-TT),công nghệ tự động.Dự thảo còn chỉ rõ:Phát triển mạnh các ngành và sản phẩm công nghiệp,nông nghiệp,dịch vụ công nghệ cao,có giá trị gia tăng cao,dựa nhiều vào tri thức.Kết hợp sử dụng nguồn tri thức của con người Việt nam với tri thức mới của nhân loại .Xây dựng và triển khai lộ trình phát triển kinh tế tri thức đến năm 2020.

Như vậy,dự thảo khẳng định đường lối của Đảng trong 10 năm tới là xây dựng và phát triển kinh tế tri thức và cũng khẳng định CNTT-TT là một công nghệ có vai trò chủ đạo.

Tôi xin trình bày một số suy nghĩ xung quanh vấn đề này.

Về kinh tế tri thức

Những năm qua, trong quá trình trao đổi vấn đề này đã nẩy sinh nhiều ý kiến khác nhau về khái niệm, về triển vọng xây dựng kinh tế tri thức ở nước ta.Những vấn đề tôi sẽ trình bày sau đây đã có người này người khác ở nơi này nơi nọ nói đến,tôi xin nhăc lại vài ý.Trên thế giới thì khoảng mấy mươi năm trở lại đây,do tác động mạnh mẽ của cách mạng khoa học và công nghệ mà đặc biệt là CNTT-TT đã dần hình thành một nền kinh tế mới-nền kinh tế tri thức.Ở một số nước phát triển như Mỹ, Đức, Nhật,… kinh tế tri thức đã xuất hiện khá rõ nét.Nhiều nước,khi chuẩn bị chiến lược quốc gia về kinh tế tri thức,người ta thường quan tâm đến những vấn đề như: chủ trương công nghiệp hóa và hiện đạị hóa;hội nhập kinh tế thế giới;phát triển khoa học và công nghệ,nhất là CNTT-TT,phát triển giáo dục và đào tạo,phát triển văn hóa và xã hội ;đổi mới thể chế quản lý. Ngoài CNTT-TT,các công nghệ khác như công nghệ sinh học,công nghệ vất liệu mới,công nghệ năng lượng,công nghệ kỹ thuật hàng không-vũ trụ ,công nghệ kỹ thuật bảo vệ môi trường…cũng rất được quan tâm trong kinh tế tri thức.Những ngành công nghiệp then chốt thuộc các lĩnh vực công nghệ trên đây mang nhiều đặc trưng quan trọng như:sản xuất được tự động hóa cao và rất linh hoạt;quá trình sản xuất và cơ cấu sản phẩm được thay đổi triệt để so với kinh tế hàng hóa;phần đóng góp của đất đai,sức lao động chiếm tỷ trọng nhỏ so với phần đóng góp của tri thức trong quá trình sản xuất;vốn đầu tư cho nghiên cứu và phát triển hết sức to lớn…

Kinh tế tri thức là hình thái phát triển cao nhất của kinh tế xã hội ngày nay.Vai trò của tri thức được thể hiện trong kinh tế tri thức một cách nổi bật,hàm lượng tri thức trong quá trình sản xuất chiếm tỷ trọng cao.Tri thức trở thành hàng hóa trong kinh tế tri thức .Tri thức tham gia vào quá trình sản xuất như công cụ sản xuất,nó lại là thành tố trong sản phẩm như nguyên liệu sản xuất.Qua đó,ta thấy kinh tế tri thức sẽ dẫn đến những biến đổi sâu sắc trong xã hội và người ta cũng đã bắt đầu nói đến một loại hình xã hội mới: xã hội tri thức.

Khoa học vốn là sản phẩm của tư duy và trí tuệ và thông qua hoạt động của người lao động mà trở thành yếu tố rất tích cực có tính quyết định trong phát triển xã hội. Muốn có được kinh tế tri thức mà đặc trưng cơ bản của nó là hàm lượng khoa học,trí tuệ kết tinh cao trong sản phẩm lao động thì phải ra sức đẩy mạnh nghiên cứu phát triển khoa học và công nghệ.

CNTT-TT đang tiếp tục  phát triển mạnh mẽ trên thế giới.    Đây là một trong những yếu tố quan trọng nhất bảo đảm sự phát triển thành công của Kinh tế tri thức. CNTT-TT  không những là một ngành kinh tế then chốt sản xuất và tiêu thụ sản phẩm tri thức, mà còn là phương tiện bảo đảm hiệu qủa việc tiếp cận, xử lý thông tin, sáng tạo tri thức cho các ngành kinh tế-xã hội khác,tạo khả năng làm tích tụ tri thức vào sản phẩm của các ngành công nghiệp khác. Trong sản xuất-kinh doanh, công nghệ thông tin đã có tác động vào quá trình quản lý điều hành,thậm chí có người còn gọi đó là  cuộc cách mạng quản lý-điều hành.Tác động đó đã làm giảm chi phí sản xuất đáng kể. CNTT-TT phát triển đã giúp doanh nghiệp có khả năng tiếp nhận thông tin kịp thời ,có được phản ứng nhanh chóng cần thiết đối với mọi biến động trên phạm vi toàn cầu.CNTT-TT phát triển còn có tác động tích cực vào việc nâng cao tri thức cho người tiêu thụ bình thường, giúp họ nâng cao khả năng sử dụng sản phẩm tri thức.

Nói thêm mấy nét ở nước ta

Trong những năm qua,ở nước ta đã có những thể hiện,những diễn biến mà qua đó có thể giúp cho chúng ta làm rõ dần lộ trình xây dựng kinh tế tri thức trong mười năm tới. Đó có thể là:

-Nhà nước rất quan tâm thực hiện những chủ trương có tính chiến lược: chủ trương công nghiệp hóa và hiện đạị hóa;hội nhập kinh tế thế giới;phát triển khoa học và công nghệ,phát triển giáo dục và đào tạo,phát triển văn hóa và xã hội ;đổi mới thể chế quản lý và cái cách hành chính.

-CNTT-TT được phát triển. Nhà nước quyết tâm đưa nước ta trở thành một nước mạnh về CNTT-TT trong mươi năm tới.Nhà nước cũng quyết tâm thực hiện cam kết trong ASEAN là phát triển chính phủ điện tử.CNTT-TT được áp dụng rộng rãi trong mọi hoạt động kinh tế-xã hội, an ninh ,quôc phòng.

- Chỉ thị 58 của Bộ chính trị ra đời đã chuyển CNTT từ thời kỳ phát triển mà chỉ được xem như một ngành khoa học công nghệ lên một thời kỳ phát triển mới,thời kỳ mà CNTT trở thành một ngành kinh tế - kỹ thuật mũi nhọn và là động lực thúc đẩy nhiều ngành kinh tế khác phát triển.

-Ngoài CNTT-TT,các ngành công nghệ khác như tự động hóa,công nghệ sinh học,công nghệ môi trường …cũng được quan tâm phát triển.

-Môi trường sản xuất kinh tế ở nước ta phát triển tương đối ổn định,an toàn,tạo môi trường thuận lợi để đạt được hiệu quả cho sự hình thành sản xuất và tiêu thụ sản phẩm kinh tế tri thức.

-Nền kinh tế thị trường đang phát triển.Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa được đẩy mạnh,hiệu quả hoạt động được nâng lên.

- Quốc phòng, an ninh được tăng cường.Quân đội nhân dân và Công an nhân dân tiếp tục được củng cố, xây dựng theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại, … tham gia tích cực, có hiệu quả vào các chương trình phát triển kinh tế-xã hội.

Tuy nhiên,ở mọi khía cạnh chúng ta còn nhiều thiếu sót cần khắc phục: Kinh tế phát triển chưa bền vững,hiệu quả,sức cạnh tranh chưa cao;các lĩnh vực giáo dục,khoa học công nghệ còn nhiều hạn chế,yếu kém,gây bức xúc xã hội;các lĩnh vực quốc phòng ,an ninh còn một số mặt hạn chế;xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế và quản lý đất nước (theo dự thảo báo cáo chính trị tại đại hội Đảng sắp tới).

Đôi điều suy nghĩ và đề xuất

1.Chủ trương xây dựng và phát triển kinh tế tri thức là một chủ trương sáng suốt,có tầm nhìn xa.Nhưng cái quan trọng là tìm cho được một lộ trình hợp lý để đi đến kinh tế tri thức.Dự thảo đưa ra ý tưởng:Xây dựng và phát triển lộ trình phát triển kinh tế tri thức đến năm 2020.Tuy nhiên dự thảo mới chỉ ra là phải phát triển và xây dựng hạ tầng cơ sở cho khoa học ,công nghệ;phải nâng cao năng lực nghiên cứu, ứng dụng ,phát triển kinh tế tri thức;phải phát triển mạnh dịch vụ công nghệ cao,có giá trị gia tăng cao,dựa nhiều vào tri thức…,mà chưa đưa ra lộ trình.

2. Cách đây 10 năm, ngày 17/10/2000, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị 58 - CT-TW về đẩy mạnh ứng dụng và phát triển CNTT.Đây là một nhận thức mới, có tác động mạnh mẽ đến sự thúc đẩy phát triển nền công nghiệp CNTT ở nước ta ,một nền công nghiêp không thể thiếu trong phát triển kinh tế tri thức.Đại hội lần này cần có những chủ trương mạnh mẽ như thế về CNTT-TT trong xây dựng và phát triển kinh tế tri thức sắp tới. Nhà nước đã có quyết tâm cao đưa nước ta trở thành nước mạnh về CNTT-TT trong 5-10 năm tới  và đã xây dựng chiến lược tăng tốc cho quyết tâm đó. Cần được khẳng định lại vấn đề này trong báo cáo chính trị ở đại hội lần thứ XI.

3.Thế giới đã nói nhiều đến chiến tranh thông tin và nhiều nước đã xây dựng lực lượng cho loại hình chiến tranh này.Quân đội ta,ngay từ năm 1995 đã có Nghị quyết 13/NQ-ĐUQSTƯ ngày 23 tháng 01 năm 1995 của thường vụ quân ủy trung ương về việc đẩy mạnh áp dụng CNTT vào các hoạt động quân đội và đã đuợc triển khai nhiều dự án CNTT-TT có hiệu quả.  Cần bổ sung cho dự thảo chính trị của Đại hội Đảng lần này về nhiệm vụ sẵn sàng chuẩn bị đối phó với loại hình chiến tranh thông tin và giao cho lực lượng quốc phòng,an ninh đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng CNTT-TT ,nghiên cứu phát triển  khoa học, công nghệ cho nhiệm vụ này.

Nguyễn Lãm