Phần mềm nguồn mở (PMNM) được đưa vào ứng dụng trong Đề án tin học hóa hoạt động của các Cơ quan Đảng giai đoạn 2001-2005 (còn được gọi tắt là đề án 47).

Mục tiêu đặt ra ngay từ đầu trong việc ứng dụng PMNM là để tạo thị trường CNTT trong nước, tiết kiệm chi phí, giảm tỷ lệ vi phạm bản quyền và hạn chế sự lệ thuộc vào công nghệ của các nhà cung cấp nước ngoài. Sau 5 năm thực hiện đề án 47, PMNM đã đóng vai trò đáng kể trong hệ thống CNTT của cơ quan Đảng. Phần mềm hệ thống thông tin điều hành tác nghiệp dùng chung cho cơ quan Đảng là sản phẩm phát triển dựa trên nguồn mở (phần mềm eDocMan của công ty CMC). eDocMan cho phép cập nhật, quản lý, khai thác, trao đổi văn bản trong mạng cục bộ và trên mạng diện rộng của cơ quan Đảng. Cổng thông tin điện tử cũng là một sản phẩm PMNM, vPortal của công ty phần mềm Vietsoftware. Bên cạnh đó, toàn hệ thống của cơ quan Đảng hiện có trên 1400 máy chủ đang chạy trên PMNM, 6000 máy tính để bàn đã chuyển đổi từ hệ điều hành Windows của Microsoft sang hệ điều hành nguồn mở Ubuntu. 61 trong số 64 tỉnh/thành đã chuyển đổi thành công từ phần mềm thương mại Microsoft Office sang ứng dụng văn phòng nguồn mở OpenOffice. Từ đầu năm 2008, các cơ quan Đảng đã bắt đầu trao đổi dữ liệu định dạng ODF nguồn mở.

Từ góc độ của người ứng dụng phần mềm nguồn mở (PMNM) đã có một số kết quả, tôi cho rằng để các PMNM được triển khai rộng trong các cơ quan nhà nước khác thì quan trọng nhất là phải có dịch vụ hỗ trợ chuyên nghiệp.

Đảm bảo các dịch vụ hỗ trợ chuyên nghiệp

Kinh nghiệm triển khai ở cơ quan Đảng cho thấy việc tập huấn sử dụng các phần mềm xây dựng trên nền nguồn mở không phải là vấn đề lớn, đáng ngại hơn là việc tập huấn về quản trị, vận hành những phần mềm ứng dụng này với các cán bộ kỹ thuật phải mất rất nhiều thời gian và kinh phí. Bởi PMNM với cán bộ kỹ thuật là vấn đề mới, ít được đào tạo và thực hành khi còn trong trường. Ví vậy, nếu muốn PMNM được nhân rộng trong các cơ quan nhà nước thì điều quan trọng nhất là phải đảm bảo các dịch vụ kỹ thuật hỗ trợ cho việc cài đặt, vận hành, khai thác cũng như phát hiện và xử lý những lỗi của phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng. Để đảm đương nhiệm vụ này, tốt nhất là xây dựng đội ngũ doanh nghiệp làm dịch vụ chuyên nghiệp. Các cơ quan ứng dụng tổ chức đội ngũ để phối hợp thực hiện.

Xác định lộ trình hợp lý

Một việc quan trọng nữa là phải xác định được phạm vi và lộ trình ứng dụng PMNM phù hợp. Trong điều kiện trình độ ứng dụng thấp và năng lực cán bộ còn hạn chế, việc ứng dụng PMNM cần có lộ trình để đảm bảo các hoạt động chuyên môn không bị gián đoạn, không thể đùng cái nguồn mở từ a tới z ngay được. Đối với phần mềm ứng dụng văn phòng, có thể sử dụng bộ phần mềm OpenOffice.org cho hầu hết cán bộ chuyên viên, trừ một số bộ phận cần sử dụng Microsoft Windows như bộ phận đánh máy chuyên nghiệp. Còn đối với phần mềm ứng dụng dùng chung khác, chỉ nên xác định khoảng 1/3 số phần mềm này được phát triển trên nền nguồn mở. Đối với phần mềm hệ điều hành trên máy chủ, việc sử dụng phần mềm Linux phụ thuộc vào phần mềm ứng dụng, chỉ nên chiếm khoảng 1/3 số máy chủ ứng dụng nói chung, số máy chủ còn lại vẫn nên dùng hệ điều hành Windows. Tỷ lệ này cũng áp dụng tương tự với hệ điều hành cho máy trạm.

Tỷ lệ PMNM được đề cập ở trên là dựa trên kinh nghiệm bước đầu trong ứng dụng PMNM ở cơ quan Đảng trong thời gian vừa qua. Đến nay, chưa có nghiên cứu hay sở cứ khoa học nào xác định tỷ PMNM sử dụng trong thực tế. Bởi việc lựa chọn công nghệ phù hợp để thực hiện hiệu quả phụ thuộc vào yêu cầu nghiệp vụ và yêu cầu công nghệ, điều kiện nhân lực, vật lực, môi trường vận hành phần mềm đó.

Chính sách tài chính và "quyết tâm chính trị"

Bên cạnh đó, để PMNM dễ dàng thâm nhập vào các cơ quan nhà nước, phải có chính sách tài chính cho việc mua dịch vụ hỗ trợ chuyên nghiệp cho cả phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng. Điều này cũng đòi hỏi thị trường phải có đội ngũ các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật chuyên nghiệp về PMNM. Phía các tổ chức đào tạo phải đẩy mạnh việc sử dụng PMNM trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu để cung cấp nguồn nhân lực CNTT có trình độ về nguồn mở. Các bài tập lớn, luận văn tốt nghiệp, đề tài nghiên cứu và các dự án phát triển sản phẩm cần được khuyến khích thực hiện dựa trên PMNM.

Thêm nữa, Nhà nước cần khẳng định "quyết tâm chính trị" trong việc sử dụng nguồn mở trong tin học hóa hoạt động, coi đó là giải pháp giảm tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm, nâng cao năng lực làm chủ, tạo thị trường cho phát triển và ứng dụng CNTT, thúc đẩy công nghiệp CNTT phát triển. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích hiệu quả việc sử dụng sản phẩm và các dịch vụ trên nền nguồn mở. Xây dựng trung tâm chuyên trách về kỹ thuật, công nghệ PMNM để hướng dẫn thống nhất về yêu cầu, tiêu chuẩn kỹ thuật, chọn ra các giải pháp, sản phẩm và dịch PMNM phù hợp để khuyến cáo sử dụng. Trung tâm này có trách nhiệm hướng dẫn lộ trình, phương thức chuyển đổi sang các ứng dụng PMNM như một số quốc gia châu Âu đã và đang thực hiện.

Tóm lại, kinh phí cho việc ứng dụng PMNM là thấp hơn so với phần mềm thương mại nhưng yêu cầu làm chủ công nghệ cao hơn, ít nhất là tại thời điểm hiện nay. Lộ trình chuyển đổi sang PMNM cần xác định phù hợp với yêu cầu ứng dụng, trình độ làm chủ công nghệ và việc thay đổi thói quen của người sử dụng. 

Theo Ictnews