Thông tin là chủ thể

“Công nghệ chỉ là công cụ. Chủ thể là thông tin chứ không phải công nghệ” - TS Nguyễn Chí Công (tổ trưởng tổ chuyên môn BĐH ĐA 112) nhiều lần nhấn mạnh như vậy trong một buổi trò chuyện (với tư cách cá nhân) với các phóng viên hồi tháng 5/2007. Quan niệm như thế, nên TS Nguyễn Chí Công không đồng ý với tư tưởng phần mềm dùng chung (PMDC). Theo ông, “không có PMDC mà chỉ có dữ liệu dùng chung”. PM thế nào không cần biết, miễn là “khi dữ liệu của ngành A chuyển sang cho ngành B thì máy tính của ngành B vẫn đọc được”.

TS Nguyễn Quang A cũng cho rằng “Việc dùng công nghệ nào, thiết bị nào, máy nào không phải vấn đề quan trọng”. Quan trọng là tính nhất quán của dữ liệu phải được bảo đảm, và “các hệ thống con phải giao tiếp được với nhau”, tránh tạo ra “64 vương quốc con”. Còn theo TS Nguyễn Ái Việt, phó chánh văn phòng Ban Chỉ Đạo Quốc Gia về CNTT, những yếu tố như kiến trúc CNTT, các ứng dụng, dịch vụ công... đều “phải xoay quanh việc tạo ra thông tin, chứ không phải là vấn đề kỹ thuật”.

Tuy nhiên, muốn thông tin trao đổi được với nhau, phải có những điều kiện kỹ thuật, công nghệ nhất định. Ông Nguyễn Ái Việt nhấn mạnh việc xây dựng kiến trúc, hạ tầng, cơ sở dữ liệu quốc gia, nguồn lực..., trong đó “kiến trúc CNTT quốc gia đặc biệt quan trọng”. TS Mai Anh, nguyên ủy viên ủy ban Khoa Học Công Nghệ và Môi Trường của Quốc Hội lại chú ý tới việc xây dựng các chuẩn thông tin trong giao dịch điện tử, định mức chi tiêu cho các dự án CNTT, hệ thống CSDL liên ngành đồng bộ “để người dân có thể đi một cửa thực sự”, và các hệ thống thông tin nghiệp vụ quốc gia phục vụ hoạt động điều hành.

Đó là những điều kiện cần. Cốt lõi nhất của dự án CPĐT, theo tiến sĩ Nguyễn Quang A, “vẫn là cải cách hành chính” (CCHC).

Ai là người đứng đầu?

Quan điểm của TS Nguyễn Quang A được nhiều người đồng tình. Nhưng vấn đề cần trả lời rõ là: Ai là người đứng đầu làm cái điều cốt lõi đó? CNTT không phải yếu tố quyết định trong CCHC. Ngành CNTT không thể đơn phương cải cách hệ thống HC. Thực ra CNTT cũng có tác động tới HC, nhưng chỉ tạo ra những thay đổi ở một mức độ nhất định. Nếu không có sự tương tác chủ động và tích cực từ phía HC, quá trình tin học hóa sẽ rất tốn thời gian và lãng phí, như chúng ta đã chứng kiến. Nếu một đề án (ĐA) tin học hóa bị chặn lại trước bức tường HC bảo thủ, các hiện tượng tiêu cực sẽ có dịp phát tác; những người làm CNTT nghiêm túc dễ sinh tâm lý chán nản, phải đối phó với sức ép dư luận và ngại gánh vác vai trò đầu tàu chỉ đạo hoặc triển khai.

Trở lại với câu hỏi “Ai là người đứng đầu một chương trình CPĐT”, TS Nguyễn Quang A trả lời: chỉ có thể là người đứng đầu hệ thống HC, tức Thủ Tướng. TS Quang A cho biết: “Tôi đã nghiên cứu các ĐA CNTT từ nhiều năm nay, ĐA nào người đứng đầu không phải là người chủ trì đều thất bại”. Có lẽ cần nói rõ hơn: Một chương trình CPĐT không phải là một chương trình về CNTT mà là một chương trình CCHC sử dụng CNTT làm công cụ. Nhìn theo hướng này, sẽ thấy rõ vai trò của người đứng đầu hệ thống HC rất quan trọng; việc thiết kế, thực hiện các ĐA, dự án CNTT một cách đơn phương rõ ràng là sai lầm. Theo TS Nguyễn Chí Công, kể cả cách gọi “đề án CNTT” cũng không nên dùng nữa, vì mục đích của ĐA là CCHC chứ không phải CNTT.

Cải cách như thế nào?

TS Nguyễn Chí Công khẳng định: “Muốn tin học hóa HC phải có mô hình”, trong đó định nghĩa tương quan giữa các cơ quan, công dân, doanh nghiệp (rồi mới xây dựng PM, hệ thống thông tin). TS Công giới thiệu mô hình “one stop” của phương Tây (có lẽ gần giống với cơ chế “một cửa liên thông” trong quyết định 93/2007/QĐ-TTg của Thủ Tướng Chính Phủ). Theo đó, người dân chỉ việc đến một nơi để đưa yêu cầu, sau đó giải quyết như thế nào là việc của các cơ quan công quyền, dù yêu cầu của người dân có thể liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau. Nói cách khác, nội bộ các cơ quan phải thông suốt với nhau, phải thỏa thuận được luồng công việc (work flow), định nghĩa được quy trình và thời hạn giải quyết.

Để làm được điều này, có lẽ hệ thống HC phải chấp nhận bớt đi một số nét đặc thù và phải mạnh dạn tước bỏ đặc quyền không chính đáng của nhiều cán bộ, công chức. Nếu không CCHC mạnh mẽ, sẽ không có CPĐT.

Điểm tựa

Theo TS Nguyễn Thành Phúc, phó viện trưởng viện Chiến Lược BCVT và CNTT, chương trình ứng dụng CNTT trong hoạt động của cơ quan nhà nước giai đoạn 2007-2010 do bộ Thông Tin và Truyền Thông soạn thảo đã quy định người đứng đầu các cơ quan (vốn trực tiếp chịu trách nhiệm về CCHC) phải chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo ứng dụng CNTT. Với quy định này, việc gắn kết giữa CCHC và CNTT sẽ đồng bộ hơn. Theo ông Phúc “Nếu người đứng đầu thực sự trách nhiệm, chủ động thì những khó khăn “muôn thuở” như thiếu vốn, không đồng bộ với cải cách hành chính (CCHC)... sẽ được giải quyết và cả lực lượng chuyên về CNTT cũng sẽ được tăng cường”.

Đây là một hướng tư duy mới. Tuy nhiên, trách nhiệm cụ thể của những người đứng đầu các cơ quan như thế nào, nếu ứng dụng CNTT yếu kém sẽ bị xử lý ra sao... hình như chưa thật rõ ràng. Sự tự giác không phải là một điểm tựa chắc chắn. Nó khác nhau giữa người này người khác, nơi này nơi khác, lúc này lúc khác. Vì thế, cần làm rõ thêm những yếu tố ràng buộc trách nhiệm chính trị và trách nhiệm pháp lý đối với những người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, trong việc ứng dụng CNTT tại cơ quan, tổ chức đó.

Theo Pcworld