THÔNG TIN CHUNG

Đang ở giai đoạn 1

Nhiều nước trên thế giới đang sử dụng mô hình chính phủ điện tử (CPĐT) 4 bước: 1/Đưa thông tin lên các trang tin điện tử. 2/Mở rộng khả năng cho người dân truy cập thông tin trực tuyến, tiếp xúc với các cơ quan CP bằng thư điện tử và các phương tiện giao dịch điện tử khác. 3/Trao đổi hai chiều và giao dịch trên mạng 24/24 và 7/7 ngày trong tuần thông qua các ứng dụng tự phục vụ. 4/Các dịch vụ trực tuyến được tích hợp mạnh mẽ ở một cổng dịch vụ, phát huy tối đa cơ chế một cửa, tạo nên hiệu quả trong giao dịch giữa CP và người dân, doanh nghiệp.

CPĐT của Việt Nam (VN) hiện mới ở bước một là đưa thông tin. Hầu hết các bộ, ngành, tỉnh/thành đã có trang tin điện tử (61/64 tỉnh; 23/26 bộ; 23% số cơ quan cấp sở có trang tin điện tử). Hầu hết các trang tin này đang ở giai đoạn cung cấp thông tin chung về đơn vị. Một số cung cấp thông tin về dịch vụ hành chính công, các mẫu đơn cho người dân tải xuống, in ra và điền thủ công.

Về hạ tầng, hầu hết các cơ quan chính quyền cấp tỉnh đã có mạng LAN, trên 80% có phần mềm phục vụ các hoạt động tác nghiệp của các cơ quan (kế toán, quản lý công văn, nhân sự...) và khoảng 50% cán bộ, công chức thường xuyên sử dụng máy tính.

Nhìn chung, nhận thức của lãnh đạo, cán bộ công chức VN về ứng dụng CNTT trong hoạt động của cơ quan nhà nước đã nâng cao một bước. Đã đào tạo được đội ngũ cán bộ đông đảo biết sử dụng CNTT; bước đầu hình thành hạ tầng kỹ thuật CNTT, trang tin điện tử phục vụ công việc chỉ đạo điều hành của các bộ, ngành.

Theo đánh giá của Liên Hiệp Quốc về sự sẵn sàng CPĐT năm 2005, VN xếp thứ 105, sau rất xa các nước trong khu vực như Thái Lan (46), TQ (57), Malaysia (43), Philippines (41), Indonesia (96).

Cái thiếu của CPĐT ở VN là đến nay chưa có kế hoạch tổng thể ứng dụng CNTT trong cơ quan nhà nước. Môi trường pháp lý chưa hỗ trợ tốt cho việc ứng dụng CNTT (thiếu nhiều văn bản đặc thù cho CNTT). Quá trình CCHC chậm, nhiều thủ tục chưa rõ ràng, chưa sắp xếp hợp lý quy trình để tạo điều kiện đưa CNTT vào. Còn thiếu chuyên gia CNTT có kinh nghiệm làm dự án lớn. Hạ tầng CNTT còn yếu, các CSDL mới bắt đầu khởi động, trong khi các chuẩn kỹ thuật để trợ giúp chia sẻ thông tin lại đặc biệt thiếu...

Phương hướng triển khai Nghị Định 64

Thủ Tướng CP đã chỉ đạo bộ BCVT phải trình chương trình tổng thể về ứng dụng CNTT trong cơ quan nhà nước (triển khai nghị định 64) vào tháng 6/2007. Hiện chương trình tổng thể này đang trong giai đoạn hoàn thiện, lấy ý kiến các chuyên gia, bộ, ngành.

Dự kiến, chương trình sẽ có thời hạn 3 năm từ 2007-2010, đặt ra các mục tiêu phục vụ hoạt động điều hành của lãnh đạo, cung cấp một số dịch vụ công bức thiết và hoàn thiện hạ tầng mạng dùng riêng cho các cơ quan nhà nước.

Theo dự thảo chương trình, phương thức tổ chức sẽ khác biệt so với những đề án tin học trước đây. Các bộ, ngành, địa phương sẽ chủ động tự xây dựng dự án ứng dụng tin học theo những hướng dẫn và mục tiêu mà chương trình tổng thể đặt ra. Việc đầu tư sẽ có cơ chế đảm bảo đồng bộ (phần cứng, phần mềm, cơ sở dữ liệu và đào tạo) và đầu tư đủ mức. Thủ Tướng CP sẽ làm trưởng ban chỉ đạo chương trình tổng thể; ở các bộ, ngành, địa phương, người đứng đầu sẽ làm trưởng ban. Bộ BCVT giữ vai trò giám đốc dự án, phụ trách điều phối chung; ở địa phương, vai trò này thuộc về các sở BCVT; ở các bộ, ngành sẽ do trung tâm hoặc cục tin học phụ trách.

Bộ BCVT nhấn mạnh đến việc phải sớm hoàn thiện các văn bản tạo điều kiện cho ứng dụng CNTT. Cụ thể là cơ chế tài chính, định mức cho các dự án đầu tư CNTT; kiến trúc chuẩn CNTT quốc gia; hạ tầng mã khóa công khai (PKI).

Mạng dùng riêng cho các cơ quan CP cũng là một mục tiêu phải hoàn thành trước tiên. Đây là nội dung đã được đặt ra trong ĐA 112 nhưng do thiếu cơ chế tài chính nên không hoàn thành được. Dự kiến, mạng này kết nối xuyên suốt từ trung ương tới các tỉnh, thành, đến tất cả các huyện trong toàn quốc và cho phép nối với các mạng của cơ quan đảng.

KHÔNG THỂ MỖI NGƯỜI MỖI CÁCH

Thưa ông, sau khi ngừng ĐA 112, việc xây dựng chính phủ điện tử (CPĐT) nên tiếp tục theo hướng nào?

Tôi cho rằng có 3 yếu tố quan trọng. Thứ nhất là xây dựng nền tảng, gồm kiến trúc, hạ tầng, cơ sở dữ liệu quốc gia, nguồn lực..., trong đó kiến trúc CNTT quốc gia đặc biệt quan trọng. Giống như xây một ngôi nhà cao tầng không thể mạnh tầng nào xây tầng đó. Nhà Nước phải xây dựng, kiểm soát việc tuân thủ kiến trúc và giao cho cơ quan chuyên nghiệp, vì cơ chế hội đồng không thể làm được. Thứ hai, trong giai đoạn 2008-2010 nên tập trung tạo ra một số ứng dụng có hiệu quả xã hội nhìn thấy được ngay, nhất là tác động vào nhận thức của cán bộ lãnh đạo. Đồng thời, phải ra được một số dịch vụ công để phục vụ nhân dân. Dịch vụ công trong giai đoạn này chưa cần thật hiện đại, chưa cần kết nối với cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia, nhưng sẽ được nâng cao rồi xây dựng các CSDL nối vào.

Nói cách khác, cần tạo ra được thành quả cho lãnh đạo và nhân dân nhìn thấy và ủng hộ, như hệ điều hành của Thủ Tướng, các dịch vụ công như hải quan, thuế, thẻ thông minh...

Thứ ba, cần tạo điều kiện cho người dân sử dụng phương tiện CNTT vì CPĐT để phục vụ nhân dân chứ không chỉ là giữa các cơ quan nhà nước với nhau. Tin học hóa (THH) cộng đồng do đó là điều kiện tiên quyết của CPĐT, đặc biệt là cộng đồng nông thôn. Trong THH cộng đồng cần chú ý nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sử dụng CNTT, khác với đào tạo chuyên gia của bộ Giáo Dục và Đào Tạo. Bên cạnh đó, cần cung cấp các dịch vụ để người dân làm quen với CNTT. Đó có thể chỉ là những dịch vụ công cộng như lấy thông tin, danh mục các loại thuốc, phát triển ngành nghề, học tập từ xa... Khi người dân sử dụng CNTT quen, thấy lợi ích thiết thực, họ mới dễ dàng và sẵn sàng sử dụng dịch vụ hành chính công.

Ba yếu tố trên phải xoay quanh việc tạo ra thông tin, chứ không phải là vấn đề kỹ thuật. Có người cho rằng mô hình chỉ đạo điều hành của Thủ Tướng có hai khâu: chỉ đạo xử lý công văn giấy tờ và chỉ đạo các cuộc họp; theo đó cần trang bị hệ thống e-mail, hệ thống số hóa và lưu trữ công văn giấy tờ để thủ tướng xử lý và điều hành... Tôi nghĩ chỉ có hội họp và xử lý công văn giấy tờ thì không phải hệ phục vụ thủ tướng mà là phục vụ văn thư và hậu cần. Thủ Tướng cần thông tin chứ không phải xử lý, lưu trữ văn bản. Từ đống công văn giấy tờ đó phải trích ra được thông tin để đưa lên Thủ Tướng. Muốn vậy, công văn giấy tờ đó phải được định chuẩn để phần mềm "cô" được thông tin cần thiết cho Thủ tướng.

Một trong những vấn đề của CPĐT là sự kết nối thông suốt các hệ thống thông tin. Theo ông, làm thế nào để giải quyết vấn đề đó?

Về lâu dài, phải xây dựng được kiến trúc, trên nền kiến trúc đó đưa ra các mô hình tham chiếu. Ví dụ, một cơ quan muốn THH thì phải xây dựng mô hình tham chiếu cho mình dựa trên kiến trúc quốc gia. Các cơ quan trực thuộc hoặc có chức năng tương tự phải dựa vào mô hình tham chiếu đó và dựa trên đặc thù của cơ quan mình để điều chỉnh. Mặc dù có tỉnh lớn, tỉnh nhỏ, nhưng các tỉnh hầu hết là giống nhau, có thể chia thành mô hình tham chiếu của thành phố lớn, tỉnh trung bình, tỉnh nhỏ. Nếu dựa trên kiến trúc, hệ thống chuẩn, mô hình tham chiếu thì sẽ xây dựng được một hệ thống thống nhất. Đáng lẽ những việc này phải được làm từ cách đây 3-4 năm. Hi vọng trong 3 năm tới sẽ xây dựng được.

Liệu sẽ có tình trạng “mỗi người một phách” không, thưa ông, vì kiến trúc và hệ thống chuẩn chưa thể có ngay, trong khi các nơi vẫn phải tự xây dựng kế hoạch ứng dụng CNTT (theo nghị định 64/2007/NĐ-CP)?

Hiện nay, tôi phụ trách trung tâm Hỗ Trợ Kiến Trúc và Phát Triển Hạ Tầng CPĐT (EGAID), có chức năng giúp các bộ ngành và địa phương về các vấn đề này. Tôi cũng đã được bộ BCVT cử tham gia một nhóm chuyên gia của UNDP đúc kết kinh nghiệm xây dựng CPĐT của 25 nước để làm ra một khung tương hợp (Interprobability Framework) áp dụng trước cho 3 nước Việt Nam, Philippines và Ấn Độ, khoảng tháng 9 tới sẽ hoàn thành. Dựa vào đó, chúng ta có thể dựng khung CPĐT cho Việt Nam. Theo hình dung riêng của tôi, đến cuối 2007, bộ BCVT có thể sẽ dựng xong bộ khung này. Tất nhiên đó chưa phải là kiến trúc. Khung tương hợp chỉ thay cho kiến trúc trong giai đoạn rất gấp. Năm 2008, các bộ, ngành, địa phương nên dựa vào đó xây dựng kế hoạch khung. Ngoài ra, trong thời gian chờ có kiến trúc, các bộ, ngành, địa phương có thể làm những dịch vụ giản đơn, sau nối vào kiến trúc. Chưa nên làm ngay những gì mang tính chất cơ bản.

Nghị định 64 yêu cầu Bộ BCVT xây dựng kiến trúc CNTT quốc gia, nhưng không đề cập đến chế tài buộc các địa phương, tỉnh, thành phải làm theo. Như vậy các bộ, các địa phương có thể không tuân theo kiến trúc do bộ BCVT xây dựng?

Đúng là trong nghị định 64 chỉ có khuyến cáo chứ không bắt buộc. Do đó rất cần Nhà Nước có chính sách yêu cầu các địa phương, bộ, ngành phải tuân thủ kiến trúc chuẩn. Trong kiến trúc cũng phải vạch rõ chỗ nào tự do, chỗ nào bắt buộc để đảm bảo tính hệ thống và khả năng tương hợp. Nhà Nước chỉ nên lo những việc như xây dựng kiến trúc, hạ tầng, hệ thống chuẩn... Còn cụ thể làm như thế nào thì nên để các bộ, ngành, địa phương tự quyết định.

Trong thời gian vừa qua, nhiều đề án, dự án về CNTT chậm triển khai hoặc không đạt mục tiêu. Có ý kiến cho rằng do thiếu sự điều phối của BCĐQG về CNTT. Ông nghĩ thế nào về vấn đề này?

Đúng là thời gian qua, sự điều phối của BCĐQG về CNTT chưa mạnh. Đó cũng là sự phân vân giữa cơ chế tập trung hoặc cơ chế phân tán, mà chúng ta đã thấy là đều có hạn chế. Cơ quan quản lý về CNTT là bộ BCVT cũng còn đang mải xây dựng các văn bản pháp quy.

BCĐQG trong giai đoạn vừa qua chỉ thỉnh thoảng đưa ra vấn đề, gợi ý, kết luận, còn lại để các bộ, ngành tự làm. Cách chỉ đạo đó không dựa trên phương thức chuyên nghiệp. Văn phòng (của BCĐQG) cũng không phải là đơn vị chuyên nghiệp, chỉ là đơn vị tổng hợp. Tóm lại, các đơn vị chuyên nghiệp hoặc chưa có hoặc chưa đề xuất được những biện pháp kịp thời cho BCĐQG, trong khi tình hình phát triển hiện nay đòi hỏi tính chuyên nghiệp rất cao. Điều này có lý do lịch sử.

Có người cho rằng không nên xây dựng CPĐT chỉ có hành pháp, mà phải làm “nhà nước điện tử” bao gồm cả các tổ chức chính trị như Đảng, Quốc Hội. Ý kiến của ông thế nào?

Tôi không nghĩ như vậy. BCĐ thực hiện Đề Án 47 là BCĐ CNTT của các cơ quan Đảng chứ không phải của Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng, và ngân sách cũng từ bộ Kế Hoạch và Đầu Tư (KHĐT). Đã như vậy, thì việc ứng dụng CNTT cũng phải nằm trong sự chỉ đạo thống nhất của BCĐQG về CNTT. Ở các nước, CPĐT bao gồm cả quốc hội điện tử, thậm chí tòa án, viện kiểm sát... Chúng ta không nên “phát minh” ra những từ mới, khái niệm mới. Nếu quan niệm chương trình THH của quốc hội (QH) là chương trình của các cơ quan dân cử, thì nó phải nằm trong chương trình của quốc gia. Ngân sách của quốc hội lấy từ đâu? Cũng là từ bộ KHĐT. Ngân sách quốc gia là dành cho CP làm. QH không có chức năng làm CNTT. Không nên lẫn lộn giữa quyền lực và chuyên môn. Các đại biểu QH ốm chẳng lẽ không do các bác sĩ thuộc sự quản lý của bộ Y Tế chăm sóc?

Xin cảm ơn ông.